فرآیندهای واجی phonological processing

مهارتهای پردازش واجی شامل گوش دادن به صداهای تولید شده در زبان شفاهی و استفاده از این دانش ها برای یادگیری رمزگشایی کلمات نوشتاری می باشد. اجماع رو به رشدی وجود دارد که مهارتهای  پردازش واجی مستقیماً با توانایی یادگیری خواندن کودک مرتبط هستند.

سه حوزه عمده برای پژوهش راجع به مهارتهای واجی وجود دارد که این سه حوزه شامل آگاهی واجی، حافظه واجی و دسترسی واجی به اطلاعات حافظه دراز مدت می باشد. واجها کوچکترین واحد صدا هستند که یک کلمه می تواند به آنها تقسیم شود وبسیاری از تحقیقات اخیر روی آگاهی واجی در ارتباط با واجهای منفرد یا حروف منفرد می باشد. Goswami and Bryant (1990) اشاره کردند که دانش بچه ها از سیلاب ها و حساسیت آنها نسبت به قافیه و حروف مشابه (alliteration) هم بخش مهمی از اگاهی واجی می باشد.تحقیقات متعددی نشان داده است که بچه ها قبل از این که بخوانند می توانند قافیه کلمات را متوجه شوند  (Bradley and Bryant 1985, Gates 1992).

براتی مثال بچه ای که دارای کلمه ‘sky’ می باشد و  از او پرسیده شود که کدام یک از کلمات ‘rat’, ‘fly’ ‘log’ مشابه با ‘sky’ پایان می یابد او با موفقیت ‘fly’ را جدا می کند. نکته قابل توجه در این پیدا کردن این می باشد که بچه هایی  که آگاهی واجی خوبی قبل از یادگیری خواندن نشان می دهند معمولا نسبت به بچه هایی که در این تکلیف مشکل دارند یادگیری خواندن را ساده تر یاد می گیرند.همچنین مشخص شده است که بچه هایی که اختلالات یادگیری خواندن قابل توجهی دارند اگاهی واجی  ضعیفی دارند (Alexander et al. 1991)..

Torgesen, Wagner and Rashotte (1994) در امریکا بچه ها را از مهد کودک تا کلاس دوم تحت نظر گرفتند. آنها همه کودکان را در تکالیف واجی و تکالیف خواندن را در هر سه نکته مداخله ای سنجیدند. انها دریافتند که مشکلات خواندن فقط ناشی از اگاهی واجی نیست وبه حافظه واجی و دسترسی واجی به اطلاعات حافظه دراز مدت نیز مرتبط می باشد.

مدارک همچنین حاوی این بود که در مراجعین با مشکلات شدید این نقص اولیه در مهارتهای پردازش واجی چندین سال باقی و در برخی تا بزرگسالی باقی می ماند (Bruck 1992). مطالعه افراد به صورت تک تک ( Single case studies) که افراد تمام زمان تحت نظر بودند و مهارتهای واجی  مهارتهای شناختی گسترده و مهرتهیای خواندن و نوشتن آنها به صورت مداوم تست می شد ثابت کرد که برای بسیاری از افراد نقص درپردازش واجی نقش مهمی در رشد ضعیف خواندن و نوشتن آنها بازی می کند. (Hulme and Snowling 1992, Funnell and Davison 1989).. **

Hulme و Snowling مراجعی راکه پسر 16 ساله ای به نام JM بود و از 8 سال قبل تحت نظر بود راتوصیف کردند.هنگامی که او را در 8 سالگی دیده بودند علی رغم هوش بالای خود او فقط شروع به یادگیری خواندن و نوشتن کرده بود . در این مرحله او نمی توانست کلمات نا آشنا را بخواند ، کلمه بسازد و هجی کردن او unphonetic بود برای مثال ‘CAP’ را ‘GAD’ هجی می کرد. در 4 سال بعد JM خواندن را یادگرفت اما او این را با استرتژیهای بینایی وسیعی انجام می داد چنانکه در خواندن و هجی کردن ناواژه ها مهارتهای واجی ضعیفی را نشان می داد.در 13 سالگی از او خواسته شد تا 40 ناکلمه را تکرار کند و او 25 تا را درست تکرار کرد.این به وضوح زیر 35.5 پاسخ صحیحی بود که بوسیله گروه کنترل داده شده بود.این مطالعه و یافته های مشابه پیشنهاد می کنند که مشکل اصلی JM در خروجی واجشناسی بود.

پردازش واجی تحت تاثیر سه مولفه عصبی، شناختی و آموزشی می باشد.

پردازش واجی اشاره به این دارد که چگونه مغز یک فرد به خوبی می تواند صدای گفتاری را حس کند.ضعف در پردازش واجی منجر به ایجاد مشکلاتی در خواندن ، صحبت کردن ، هجی کردن و به یادآوری (remembering) می شود.یکی از قسمت های مهم پردازش واجی آگاهی  واجی(phonemic awareness )می باشد.آگاهی واجی فهمیدن این است که کلمات از صداهای منحصر به فرد ساخته شده اند.افراد دارای اگاهی واجی خوب می توانند کلمات قافیه ای(rhyming words) را درک کنند ، قافیه ایجاد کنند ، صداها را برای ساختن کلمات ترکیب کنند و بگویند چه تعداد صدا و چه صداهایی در کلمه وجود دارد. افراد دارای نارساخوانی واجی (phonological dyslexia) دست کم در برخی از این مهارت ها مشکل دارند(1).  Stanovich (1991) اظهار کرد؛ تست آگاهی واج شناختی نقش مهمی در تشخیص مشکلات یادگیری ویژه دارد.**

یکی از نکات اساسی برای افرادی که برای مدت طولانی نارساخوانی دارند این است که نیازمند به اتوماتیک شدن مهارتهای قبلی می باشد که این نیز مستلزم رشد آگاهی واجی می باشد.#

PHONOLOGICAL DYSLEXIA : برخی افراد دچار نارسا خوانی در استفاده و حس کردن صداهای سازنده یک کلمه مشکل دارند. این صداها واج (phoneme) نامیده می شوند.مشکلات خواندن در مردم  ناشی از درک  سخت واج های مختلف کلمات می باشد که این افراد ضعف در پردازش واجی دارند و گفته می شود نارسا خوانی واجی (phonological dyslexia or dysphonetic dyslexia.) دارند.(1)

افراد دارای نارسا خوانی واجی همچنین هنگام صحبت کردن کلمات را غلط تلفظ می کنند.آنها ممکن است در گفتن واج ها مشکل داشته باشند، جا انداختن برخی صداها از واژه ها ، یا صدا ها را در ترتیبی غلط می گویند.

خواندن یکی از مهارتهای اکتسابی انسان است که بر پایه مهارتهای زبانی اولیه،استوار گردیده است. در واقع زبان چهار رکن اصلی دارد که خواندن و گوش دادن را می توان به عنوان درونداد یا مهارتهای دریافتی و دو رکن دیگر یعنی سخن گفتن و نوشتن را به عنوان برونداد یا مهارتهای بیانی طبقه بندی کرد. یکی از نتایج این طبقه بندی در امر آموزش این است که بر ضرورت نیاز به اطلاعات و تجربه های درون داد گسترده قبل از آنکه مهارت های برون داد بتواند به طور مؤثر عمل کند، تأکید می ورزد. اخیراً بسیاری از تحقیقات به نقش آگاهی واج شناختی و سرعت نامیدن در خواندن اشاره می کنند هر چند تناقضاتی بین نتایج تحقیقات مختلف وجود دارد. در طول 20 سال اخیر آگاهی واج شناختی مورد توجه بسیاری از پژوهشگران قرار گرفته است. به همین سبب تأثیر و ارتباط آن را با دیگر مهارت ها مورد بررسی قرار داده اند. Teroya(1994) آگاهی واج شناختی را اصطلاحی میداند که گروهی از مهارت های زبان کلامی را توصیف می کند و به صورت آگاهی از صداهای زبان گوینده و توانایی و مهارت کاربرد آن ها می باشد. مهارتهای آگاهی واج شناختی شامل قافیه، تجانس، ترکیب، تقطیع، حذف، جانشینی و واژگون سازی می باشد. بین آگاهی واجی و سرعت نامیدن خودکار با خواندن در کودکان فارسی زبان همانند سایر زبان ها ارتباط وجود داشته و با تقویت این مهارت ها می توان بر توانایی کودک در خواندن افزود. (2)

 

کودک در سال های اولیه زندگی خود، بر اساس آمادگی زیست شناختی به دانش زبانی تسلط می یابد . دانش زبانی، شامل علومی چون آواشناختی و واج شناختی است. کودک با کمک گرفتن از اطلاعاتی که دانش زبانی در اختیار او قرار می دهد، از یک سو الگوهای حرکتی تولید صداها را می آموزد(آواشناختی) و از سوی دیگر به تفاوت های ساختاری واج های زبان حساس می شود و نسبت به آنها واکنش نشان می دهد (دانش واج شناختی). برای درک اهمیت تأثیر پردازش زبانی در خواندن،فرآیند آموزش خواندن را می توان به دو دوره تقسیم کرد:

1 -یادگیری مهارت واج شناختی با تأکید بر مراحل ابتدایی یادگیری خواندن

2 -یادگیری مهارت زبان شناختی و ادراک معنایی با تأکید بر مراحل پیشرفته خواندن

 کودکان دارای اختلال خواندن شدید، اغلب در مرحله ابتدایی فراگیری خواندن و کودکان دارای اختلال خواندن خفیف، در مهارت فهم و درک مطلب دچار کاستی هایی هستند . گذر از مراحل خواندن ابتدایی به خواندن پیشرفته و پیچیده، همزمان با فعالیت بارزتر نیمکره راست به نیمکره چپ می باشد . بنابراین اختلالات ادراکی، شکل ابتدایی خواندن و اختلالات زبان شناختی، و شکل پیچیده خواندن را مخدو ش می سازند(بیکر،2004؛ بیکر و ونک 2003؛بیکر و وینکه، 1985؛بیکر ، اسماینک و ریتسما ؛1973 ).

براساس مطالعه فلتچر 6 و ساتز (1980 ) کودکان بسیاری هستند که به طور طبیعی شروع به یادگیری خواندن به وسیله راهبردهای نیمکره راست می کنند، اما در یادگیری فرآیند خواندن پیشرفته که مستلزم فعالیت بارزتر نیمکره چپ است، شکست می خورند که ممکن است باعث شود  این کودکان به راهبر دهای برتر نیمکره راست در خواندن ادامه دهند و لذا در خواندن از روشی نسبتاً آهسته و منقطع (چندپاره کردن کلمات ) و توأم با تردید استفاده کنند . این روش خواندن مبین آن است که آنها هنوز در شکل ادراکی تکالیف خواندنی باقی مانده اند. به این دسته از کودکان، مبتلایان به اختلال خواندن از نوع ادراکی (perceptual) گفته می شود. اما عمل خواندن در کودکانی که فعالیت نیمکره چپ آنها زودتر از موعد مقرر (زمان خواندن ابتدایی)شروع شده است، سریع، اما همراه با ممانعت و بازداری های نیمکره راست است . این امر موجب می شود که این کودکان نسبت به مشخصه های کلمات یا سایر تکالیف ادراکی بی اعتنا باشند و لذا خواندن آنها سریع، عجولانه، بدون دقت و پر غلط است و معمولاً دچار خطاهای حذف و اضافه می شوند. به این گروه از کودکان، مبتلایان به اختلال خواندن از نوع زبان شناختی یا زبانی(linguistic) می گویند(بیکر، 2004 ؛ بیکر 1992 ؛ بیکر و وینکه،.(1985(3)

 

(1)An Introduction to Dyslexia for Parents and Professionals -Alan M. Hultquist-Chapter 3-PHONOLOGICAL DYSLEXIA

(2)بررسی ارتباط بین آگاهی واجی و سرعت نامیدن خودکار با نمره خواندن در دانش¬آموزان پایه اول ابتدایی شهر تهران در سال تحصیلی 86ـ1385-زهرا سلیمانی1 ـ محسن سعیدمنش2 ـ مهدی دستجردی3 ـ آذر مهری1 ـ یونس جهانی4

(3) مقایسه مهارت های واج شناختی در دو زیرگروه اختلال خواندن فخرالسادات حسینی لر و همکاران1384 ، تازه های علوم شناختی، سال 7، شماره ،1384

**Living with dyslexia) The social and emotional consequences of specific learning difficulties(Barbara Riddick

# Dyslexia at College- Third edition -Liz Du Pré, Dorothy Gilroy and Tim Miles )2008(